Gateball Ở Nhật Bản: Từ Thời Hoàng Kim Đến Bước Ngoặt Mới

Sở Kiều Diệp Saturday, July, 2025

Một thời từng được xem là môn thể thao “quốc dân” của người lớn tuổi tại Nhật Bản, Gateball (ゲートボール) – môn chơi độc đáo kết hợp giữa chiến thuật và khéo léo – giờ đây đang dần rơi vào quên lãng. Thế nhưng, hành trình của Gateball không đơn thuần chỉ là sự trỗi dậy rồi suy tàn, mà còn là minh chứng sống động cho sự thích nghi văn hóa trong lòng một xã hội đang thay đổi nhanh chóng.

Gateball là gì?

Gateball là một môn thể thao đồng đội có xuất xứ từ Nhật Bản, được ông Suzuki Kazunobu phát minh vào năm 1947 – thời điểm nước Nhật vừa bước ra khỏi Thế chiến thứ hai và đang đối mặt với tình trạng thiếu thốn vật tư trầm trọng, đặc biệt là cao su.

Lấy cảm hứng từ trò chơi Croquet của phương Tây, ông Suzuki – khi đó đang làm việc trong ngành công nghiệp gỗ tại Hokkaido – đã nhận ra rằng gỗ có thể thay thế cao su để tạo ra bóng và dụng cụ chơi. Từ đó, ông sáng tạo ra Gateball như một trò chơi đơn giản, dễ tiếp cận và tiết kiệm – ban đầu hướng đến giới trẻ.

Từ trò chơi dân dã đến lan rộng toàn quốc

Cột mốc đáng nhớ của Gateball bắt đầu khi một giáo viên thể dục ở thành phố Kumamoto giới thiệu trò chơi này đến các hội phụ nữ và câu lạc bộ người cao tuổi. Với đặc điểm nhẹ nhàng, không đòi hỏi thể lực cao nhưng vẫn đầy tính chiến thuật, Gateball nhanh chóng trở thành môn thể thao được người lớn tuổi ưa chuộng.

Năm 1962: Hiệp hội Gateball đầu tiên được thành lập tại Kumamoto, đặt nền móng cho hệ thống thi đấu quy củ.
Năm 1976: Gateball gây tiếng vang khi xuất hiện tại một hội nghị thể dục thể thao toàn quốc.
Năm 1984: Liên đoàn Gateball Nhật Bản (JGU) chính thức ra đời dưới sự dẫn dắt của Ryoichi Sasakawa, mở rộng phạm vi tổ chức và xây dựng luật chơi thống nhất toàn quốc.
Năm 1985: Nhật Bản cùng với Trung Quốc, Hàn Quốc, Brazil, Hoa Kỳ và Đài Loan thành lập Liên đoàn Gateball Thế giới (WGU), đánh dấu bước ngoặt toàn cầu hóa của môn thể thao này.

Từ đó, Gateball lan rộng sang Nam Mỹ, Bắc Mỹ, châu Á và châu Đại Dương, trở thành một hiện tượng thể thao quốc tế ở phân khúc người cao tuổi.

Cách chơi Gateball: Đơn giản mà hấp dẫn

Gateball được thi đấu trên sân cỏ hoặc đất nện kích thước 20m x 15m, có ba cổng và một cột gôn. Trò chơi chia hai đội, mỗi đội gồm 5 thành viên, sử dụng bóng màu trắng hoặc đỏ được đánh số tương ứng với từng người.

Luật cơ bản:

Người chơi đánh bóng lần lượt qua ba cổng theo thứ tự, sau đó cố gắng đưa bóng chạm vào cột gôn để ghi điểm.
Mỗi cổng đi qua đúng quy định được tính 1 điểm, đánh trúng cột gôn được 2 điểm.
Khi bóng của người chơi chạm vào bóng đối thủ, họ có quyền thực hiện kỹ thuật spark để đẩy bóng đối phương ra khỏi vị trí chiến lược.
Trận đấu kéo dài 30 phút, đội nào có tổng điểm cao hơn sẽ chiến thắng.

Mặc dù có vẻ đơn giản, Gateball lại yêu cầu sự chính xác, tính toán chiến thuật cao và khả năng làm việc nhóm, khiến nó trở thành một trò chơi lý tưởng cho cả người lớn tuổi lẫn giới trẻ.

Từ đỉnh cao…

Gateball đạt đến thời kỳ hoàng kim vào những năm 1980-1990:

Tại tỉnh Yamaguchi, số lượng thành viên tham gia Gateball lên đến hơn 10.000 người – minh chứng cho sức hút rộng rãi của trò chơi.
Năm 1997, Liên đoàn Gateball Nhật Bản ghi nhận có 680.000 thành viên trên toàn quốc – một con số ấn tượng, vượt xa nhiều môn thể thao phổ biến khác.

… đến thoái trào

Tuy nhiên, thời gian đã chứng minh rằng không môn thể thao nào nằm ngoài quy luật thay đổi của xã hội:

Đến năm 2024, con số 680.000 thành viên giảm xuống chỉ còn khoảng 35.000, tương đương chưa tới 5% so với thời kỳ đỉnh cao.
Tại Yamaguchi, số thành viên giảm mạnh từ 5.764 người năm 1997 xuống còn chỉ 138 người hiện tại.

Nguyên nhân:

Hình ảnh bị “gắn mác” dành cho người già: Dù ban đầu hướng tới giới trẻ, nhưng dần dần Gateball lại bị coi là “trò chơi cho người cao tuổi”, khiến thế hệ trẻ không mấy mặn mà.
Người già… ngày càng bận rộn: Dù Nhật Bản có tỷ lệ người cao tuổi cao nhất thế giới, nhưng đa phần người trên 60 tuổi hiện nay vẫn phải tiếp tục làm việc để mưu sinh, khiến họ không còn thời gian tham gia môn thể thao tưởng chừng dành cho họ.
Cạnh tranh từ các môn thể thao hiện đại: Các trò chơi hấp dẫn hơn, đa dạng hơn với tính giải trí cao đã chiếm lĩnh sự chú ý của thế hệ trẻ.

Hồi sinh từ trường học?

Dù đối mặt với nhiều thách thức, Gateball vẫn chưa hoàn toàn biến mất. Một số nỗ lực đáng chú ý đang được thực hiện để “trẻ hóa” môn thể thao này:

Giải Gateball toàn quốc dành cho thanh thiếu niên được tổ chức định kỳ, thu hút những người chơi từ 18 tuổi trở xuống.
Một số trường học ở Nhật đã đưa Gateball vào chương trình hoạt động thể chất, xem đây là cách vừa rèn luyện thể lực vừa nâng cao kỹ năng chiến thuật nhóm.

Sự hồi sinh của Gateball, nếu có, có thể không diễn ra rầm rộ, nhưng vẫn thắp lên hy vọng về một chu kỳ mới – nơi giá trị truyền thống có thể hòa nhập cùng tinh thần hiện đại và sáng tạo.

Người tạo: 李晓果

Bản quyền: 新华通讯社

Lời kết

Gateball không chỉ là một môn thể thao – nó là một phần ký ức tập thể, là minh chứng cho khả năng sáng tạo và phục hồi của con người trong thời kỳ hậu chiến. Dù hiện tại không còn ở thời kỳ huy hoàng, nhưng những giá trị mà Gateball đại diện – tính cộng đồng, chiến thuật và sự gắn kết thế hệ – vẫn có thể tìm thấy đất sống trong tương lai.

Và biết đâu, trong một buổi chiều nơi sân trường, bạn sẽ bắt gặp hình ảnh những học sinh trẻ chăm chú đánh từng cú bóng trên sân Gateball – hồi sinh một huyền thoại thể thao từng vang bóng một thời tại xứ Phù Tang.