Trong văn hóa Trà đạo (茶道 – Sadō) của Nhật Bản, mỗi dụng cụ đều mang trong mình một triết lý sâu sắc và một vẻ đẹp tinh tế. Một trong những vật phẩm không thể thiếu – được ví như “linh hồn” của nghệ thuật pha trà matcha – chính là Chasen (茶筅), chiếc chổi tre dùng để đánh trà. Từ một đoạn tre tưởng chừng đơn sơ, dưới bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, Chasen được chẻ thành hàng chục sợi mảnh mai, mềm mại mà bền chắc, tạo nên một kiệt tác vừa mang tính thẩm mỹ, vừa phục vụ chức năng pha trà đầy chuẩn mực.
Chasen là gì?
Chasen là dụng cụ truyền thống dùng để đánh bột matcha trong nghi lễ trà đạo, giúp hòa quyện bột trà và nước nóng thành lớp trà sánh mịn, tạo nên hương vị đặc trưng cho Usucha (薄茶 - trà nhạt) hay Koicha (濃茶 - trà đậm).
Tên gọi Chasen trong tiếng Nhật có hai cách viết phổ biến:
-
茶筅: Dùng cho các loại chổi trà phổ thông
-
茶筌: Chỉ dành riêng cho các loại Chasen cao cấp được chế tác tại Takayama, tỉnh Nara – nơi được xem là “thánh địa” của nghề thủ công truyền thống này.
Nguồn gốc và hành trình lịch sử
Tuy Nhật Bản tiếp nhận văn hóa “điểm trà” (Diancha) từ Trung Hoa thời Tống, nhưng Chasen – đúng nghĩa là một chổi tre chuyên dụng cho matcha – lại được người Nhật phát minh và phát triển thành biểu tượng độc đáo của riêng mình.
Theo sử sách ghi lại, vào giữa thời kỳ Muromachi (1336–1573), Murata Jukō – người được xem là cha đẻ của trường phái trà đạo Wabi-cha, đã yêu cầu người bạn thân là Takayama Minbunojo Nyudo Sosetsu, con trai của một lãnh chúa tại lâu đài Takayama, chế tác cho mình một chiếc chổi trà hoàn hảo.
Murata Jukō vốn là một thiền sư nổi danh tại chùa Shomyoji (Nara), đồng thời là người có ảnh hưởng sâu sắc đến cách người Nhật thưởng trà với tinh thần giản dị, sâu lắng của Thiền tông. Chiếc Chasen do gia tộc Takayama chế tác đã chạm đến đỉnh cao của nghệ thuật, đến mức được dâng lên Thiên hoàng Go-Tsuchimikado, người đã đặt tên cho nó là “Takaho” để tôn vinh vẻ đẹp và sự tinh xảo của nó.
Từ đó, nghề làm Chasen tại Takayama chính thức khai sinh, phát triển qua hàng trăm năm với kỹ nghệ được gìn giữ qua các thế hệ, tạo nên một làng nghề độc nhất vô nhị tại Nhật Bản cho đến tận ngày nay.
Nghệ thuật chế tác Chasen
Chỉ với một đoạn thân tre duy nhất, các nghệ nhân phải trải qua hơn 20 công đoạn thủ công tỉ mỉ để tạo nên một cây Chasen hoàn chỉnh. Từ việc chọn lựa tre (mỗi loại trà sẽ có loại tre phù hợp riêng), phơi tre trong thời gian dài để giữ được độ dẻo, đến việc chẻ tre thành những sợi cực mảnh và uốn cong tạo hình đối xứng hoàn hảo.
Sự đặc biệt nằm ở chỗ: mỗi cây Chasen đều không dùng đến keo dán hay đinh ghim – tất cả đều gắn kết bằng chính sức dẻo và kỹ thuật uốn nắn của đôi tay nghệ nhân. Mỗi sợi tre nhỏ là biểu hiện của sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và tâm hồn gửi gắm vào từng sản phẩm.
Hiện nay, chỉ còn khoảng 18 xưởng còn hoạt động tại Takayama, nơi mỗi chiếc Chasen vẫn được làm thủ công như cách đây vài thế kỷ.
Chasen trong nghi lễ Cha-no-yu
Trong nghi lễ Cha-no-yu (茶の湯) – buổi trà đạo truyền thống mang tinh thần Thiền – Chasen không đơn thuần là một công cụ. Chuyển động xoay tròn nhịp nhàng khi đánh trà không chỉ giúp tạo bọt mịn cho tách trà hoàn hảo, mà còn được xem là một hình thức thiền hành, biểu hiện của sự tập trung, tôn trọng và tinh thần thanh tịnh.
Mỗi cây Chasen được lựa chọn và bảo quản cẩn thận. Sau mỗi lần sử dụng, chổi được rửa bằng nước ấm, để ráo tự nhiên và cắm ngược trên giá đỡ (kusenaoshi) để giữ dáng cong.
Tinh thần Wabi-Sabi trong từng sợi tre
Chasen không rực rỡ, cũng chẳng phải vật phẩm đắt tiền. Thế nhưng, chính sự mộc mạc, giản dị ấy lại thấm đẫm tinh thần Wabi-Sabi – vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, của những gì gần gũi và giàu tính thiền vị.
Dù đã trải qua hơn 500 năm lịch sử, Chasen vẫn giữ nguyên vị trí trung tâm trong thế giới Trà đạo, như một biểu tượng sống động của triết lý Nhật Bản: trân quý từng khoảnh khắc, từng chuyển động nhỏ trong cuộc sống đời thường.
Nếu có cơ hội tham gia một buổi Trà đạo hay ghé thăm vùng Takayama cổ kính, đừng quên ngắm nhìn và chạm tay vào một cây Chasen – để cảm nhận được tinh thần Nhật Bản nằm gọn trong từng sợi tre thầm lặng nhưng đầy khí chất.